Төлийн физиологи, эмгэг судлалын лаборатори

Үйл ажиллагаа

Тус лаборатори нь төл малын тэжээл боловсруулалтын онцлогийг өсөлтийн физиологитой холбон судлах, түүнд суурилан ашигтай бичил биетэний судалгаа хийх, зонхилон тохиолдох өвчин, эмгэгийн үеийн физиологи, биохимийн хувирал өөрчлөлтүүдийг тогтоох, өвөл, хаврын улирал дах нэг наст малын бодис солилцоо, завсарын солилцооны хямралын түвшинг тогтоох, тэдгээрийг зөв зохицуулах, эмчлэн, сэргийлэх биотехнологийн мэдлэг шингэсэн “Пробиотик” бусад эм бэлдмэлийн технологи боловсруулах, үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэхэд судалгааны ажлын үндсэн чиглэлтэй.

• Төлийн өсөлтийн физиологи, дархлаа, тэсвэрт чанарын судалгаа
• Төлийн тэжээл боловсруулалтын микробиологи, физиологи, эсийн физиологи, биохими, завсарын солилцооны судалгаа
• Төл малын тархмал өвчнийг оношлох, эмчлэх, сэргийлэлтийн шинэ арга технологийг бий болгох
• Пробиотик, пребиотик болон нано бүтэц бүхий эрдсийн гаралтай эм бэлдмэлийн шинэчилсэн технологи боловсруулж, үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх судалгаа

Төслүүд

• "Анагаах ухаан, мал эмнэлгийн зориулалтын пробиотик, хүнс, тэжээлийн нэмэлт бүтээгдэхүүний технологи" Инновацийн төсөл, Удирдагч Ш. Дэмбэрэл (2008-2011 он)
• "Төлийн өвчинтэй тэмцэх шинэ ба шинэчилсэн арга, симбиотик үйлчилгээтэй бэлдмэлийн судалгаа" Шинжлэх ухаан технологийн төсөл, Удирдагч Ш. Дэмбэрэл (2009-2011 он)
• "Гүүний айргийн эх хөрөнгийн судалгаа" Шинжлэх ухаан технологийн төсөл, Удирдагч Ш. Дэмбэрэл (2011-2013 он)
• "Төл, өсвөр малын тэжээл боловсруулах эрхтний эмгэгийг эмчлэн сэргийлэх биобэлдмэлийн технологи" Шинжлэх ухаан технологийн төсөл, Удирдагч Ш. Дэмбэрэл (2012-2014 он)
• "Сүүн тэжээлтэн амьтны үр төлийн гэдэсний нянгийн судалгаа" онолын суурь судалгааны төсөл Удирдагч Ш. Дэмбэрэл (2013-2015 он)
• "Малыг халдваргүй өвчнөөс эрүүлжүүлж, ашиг шимийг нэмэгдүүлэх эм бэлдмэлийн технологи- Бэлдмэлийн туршилт, үйлдвэрлэл, нийлүүлэлт" цөм технологийн төсөл Удирдагч Я. Ганболд (2012-2015 он)
• "Сүүн тэжээлтэн амьтны гэдэсний микрофлорын судалгаа" онолын суурь судалгааны төсөл, Удирдагч Ш. Дэмбэрэл (2013-2014 он)
• "Мал эмнэлэг, мал аж ахуйн салбарт ашиглах микробиологийн бэлдмэлийн үйлдвэрлэл" инновацын төсөл, Удирдагч Ж. Дүгэрсүрэн (2014-2016 он)
• "Создание пробиотического препарата на основе бактерий рода Bacillus для коррекции микробиоценозов желудочно-кишечного-тракта, а также стимуляции иммунной системы при заболеваниях молодняка сельскохозяйственных животных" Белорусстай хамтарсан төсөл, Удирдагч Ш. Дэмбэрэл (2014-2015 он)
• "Экологиос хамааралтай мал, амьтны өвчин эмгэгийн оношлогоо, эмчилгээний технологи боловсруулах" шинжлэх ухаан технологийн төсөл, Удирдагч Ц. Бямбажав (2016-2018 он)
• "Экспортын зориулалтаар хурганы мах үйлдвэрлэх өсөлтийн физиологид суурилсан технологи нэвтрүүлэх" инновацын төсөл, Удирдагч Ш. Дэмбэрэл (2017-2018 он)
• "Хурга, ишигний нялх үеийн коллострал дархлаа, лактоферрин уургийн хөдлөлзүйтэй зонхилон тохиолдох эмгэгийг холбон судлах " онолын суурь судалгааны төсөл, Удирдагч М. Золзаяа (2017-2019 он)
• "Investigation on the infuence of gut microbiota remodeled by modernized diets on metabolic diseases of Asians" олон улсын хамтарсан төсөл, Удирдагч Ш. Дэмбэрэл (2018-2019 он)
• "Малын гүзээний тэжээл боловсруулалтыг зохицуулагч сувиллын иж бүрдэлийн үйлдэрлэл" инновацийн төсөл, Удирдагч М. Золзаяа (2018-2020 он)
• "Бэлчээрийн болон эрчимжсэн аж ахуйн төлийн тархмал өвчинтэй тэмцэх өсөлтийн физиологид суурилсан арга, бэлдмэлийн технологи" Шинжлэх ухаан технологийн төсөл, Удирдагч М. Золзаяа (2020-2022 он)

Судлаачид

Манай лаборатори нь Академич 1, доктор 1, докторант 1, магистр 2, магистрант 1 нийт 6 эрдэм шинжилгээний ажилтаны бүрэлдэхүүнтэйгээр үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

• М. Золзаяа, Доктор(PhD), Лабораторийн эрхлэгч, Эрдэм шинжилгээний ахлах ажилтан
• Ш. Дэмбэрэл, Академич, Шинжлэх ухааны доктор (ScD), профессор, Эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтан
• Л. Цогтбаатар, Докторант, Эрдэм шинжилгээний дэд ажилтан
• Д. Пүрэвцогт, Магистр, Эрдэм шинжилгээний дэд ажилтан
• Д. Өлзий-Учрал, Магистр, Эрдэм шинжилгээний дадлагажигч ажилтан
• Б. Түмэнжаргал, магистрант, Эрдэм шинжилгээний дадлагажигч ажилтан

Ахмад үеийн судлаачид

• Г. Лувсанням, Доктор (PhD), Малын гавьяат эмч, (1961- 1988 онд ажиллаж байсан, 1961-1963 онд лабораторын эрхлэгчээр ажилласан)
• Д. Цэрэндорж, Академич, Шинжлэх ухааны доктор (ScD), профессор, Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, (1961- 1995 онд ажиллаж, 1965-1990 онд лабораторийг удирдаж байсан.)
• Ш. Дэмбэрэл, Академич, Шинжлэх ухааны доктор, профессор, ЭШТА (1973- одоог хүртэл ажиллаж, 1991-2006 онд лабораторийг удирдаж байсан)
• Б. Дорж, Доктор (PhD), (1972-1990 онд ажиллаж байсан)
• Л. Лхагваа, Доктор (PhD), (1985-1988 онд ажиллаж байсан)
• С. Гансүх, Доктор (PhD), ( 1986-1997 онд ажиллаж байсан)
• Ө. Эрдэнэбилэг, Доктор (PhD), (1976-2004 онд ажиллаж байсан)
• Ц. Дашгүнсэн, Доктор (PhD)
• С. Бямбаа (1972-2002 онд ажиллаж байсан)
• Г. Жанчив (1960-1995 онд ажиллаж байсан)
• Ж. Адъяабаатар (1985-1993 онд ажиллаж байсан)
• Ж. Дүгэрсүрэн, Доктор (PhD), дэд профессор, (1983-2018 онд ажиллаж, 2006-2016 онд лабораторийг удирдаж байсан.)
• А. Нарантуяа, Доктор (PhD), (1992-2013 онд ажиллаж байсан)

Лабораторийн судалгааны чадавх

• Төлийн тэжээл боловсруулалтын физиологи, микробиологийг өсөлтийн онцлог, түүнд тулгуурласан пробиотик, преобиотикийн судалгааны үр дүнд төлийн ходоод, гүзээний үйл ажиллагааг идэвхжүүлэх, өсөлтийг эрчимжүүлж төлийн биж, өсөлтийн саатал, цус багадалт, цус багадалт, цусны чихэр багасах зэрэг өвчин эмгэгийг эмчлэх сэргийлэх дан болон хос цэнт “Лактобактерин СТХ” I,II,III, "Сүүн хүчлийн нянгын өтгөрмөл (СТӨ)", “Лакто-Паст” цуврал бэлдмэлүүдийг зохион бүтээж (Ш. Дэмбэрэл, Ж. Дүгэрсүрэн) эрх зүйн баталгаажуулалт хийлгэн үйлдвэрлэлд нэвтрүүлсэн.
• Төл, өсвөр малын өвөл хаврын улиралд зонхилон хэрэглэдэг эслэг ихтэй бэлчээрийн өвсний гүзээн дэх задрал, ашиглалт болон уг үйл явц дах витамин нийлэгжүүлэх чадвахыг сайжруулах зорилгоор биологийн идэвхитэй эслэг задлах нянгийн Bacteriodes succinogenes ЦЛО 18, Butyrivibrino fibrisolvens ЦЛО 19 бактери (А.Нарантуяа), пропион хүчлийн нутгийн Propionobacterium acidipropionici ПХО-I, ПХО-III омгуудыг (Ч.Хоролмаа, Ц.Төмөрсүх, Ж.Дүгэрсүрэн) гарган авч улмаар өсөлтийн саатал, архаг цус багадалт, энергийн дутагдал үүсэх гол болон хоршмол шалтгааныг арилгах, өвчний эмгэг жамын хүндрэлээс сэргийлэх микробиологийн аргыг ашиглан, “Целлюлолит” бэлдмэлийг зохион бүтээж (Ш.Дэмбэрэл, А.Нарантуяа) эрх зүйн баталгаажуулалт хийлгэн үйлдвэрлэлд шилжүүлсэн.
• Байгалийн цеолитын хэвэгч малын гүзээнд уургийн задралыг удаашруулан шивтэрийн үүсэлтийг бууруулах, дотоод хордлогыг саармагжуулах, ферментийн үйлдэлийг идэвхижүүлэн тэжээл боловсруулалтыг дэмжих, эрдсийн дутагдалыг нөхөх, усны тэнцвэржилт зохицуулах, энерги болон амьдын жингийн алдагдалыг бууруулах биологийн идэвхит шинж чанарыг судлан тогтоосоны (М.Золзаяа, Ш.Дэмбэрэл) үндсэнд нэн чухал 15 төрлийн эрдсийг агуулсан сүвэрхэг бүтэц бүхий цэвэршүүлсэн байгалийн цеолит агуулсан “Цеопит” бэлдмэлийг үйлдвэрлэлд хэрэглэх арга, технологийг бий болгосон.
• Байгалийн эрдэст түүхий эд цеолитыг түүний цеолитон биш шинж чанартай хэсгээс салган цэвэршүүлж малын эмийн үйлдвэрлэлд ашиглах арга технологийг боловсруулав.
• Мал, амьтны хүнд металлын хордлогын үед эсийн түвшинд оношлох аргын стандартыг туршилтын хулганы дунд чөмөгний эсийг цэвэршүүлэн боловсруулах аргыг бий болгосны үндсэнд боловсруулжээ.
• Бэлчээрийн монгол ямааны уураг сүүнээс лактоферрин уураг ялган цэвэршүүлэх арга технологийг тогтоосон.
• Олон жилийн судалгааны үр дүнд пробиотик бүтээгдэхүүнийг салбар дундын эмчилгээ, сэргийлэлт, хүнсний нэмэлт бүтээгдэхүүний чиглэлээр үйлдвэрлэл, хэрэглээ болгон "Пробиотикийн судалгаа, үйлдвэрлэлийн төв"-ийг 2010 онд нээж, өнөөдрийг хүртэл өргөжүүлэн тэлсээр "Инновацийн тогтолцоог бүрдүүлэх" хөтөлбөрийн хүрээнд тус лабораторийн дэргэд гарааны “Монбиотик” ХХК байгуулан нь мэдлэгт суурилсан эдийн засаг бий болгох, оюуны багтаамж өндөртэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломжтой болсон юм.
• Азийн 12 орны ижил мэргэжлийн судлаач, профессоруудтай хамтран 2002 онд Токио хотноо Азийн Сүүнхүчлийн Бактери Судлаачдын Холбоог (AFSLAB) үүсгэн байгуулахад идэвхтэй оролцож, Удирдах Зөвлөлийн гишүүнээр академич, профессор Ш.Дэмбэрэл сонгогдон ажиллаж, манай судлаачид ОХУ, Япон, Унгар, Хятадын эрдэмтэдтэй хэд хэдэн судалгаа туршилт амжилттай явуулсан.

Түүхэн замнал

• Тус лаборатори 1959 онд байгуулагдсан Мал эмнэлгийн төв станцын бүрэлдэхүүн “Төлийн өвчин судлах тасаг” нэртэйгээр үйл ажиллагаагаа эхэлсэн.
• 1961 онд Мал аж ахуйн хүрээлэн байгуулагдахад түүний Мал эмнэлгийн салбарын үндсэн нэгж болж шилжсэн.
• 1963 оноос Малын үргүйдэл, төлийн өвчин судлалын сектор” нэртэй болгож үйл ажиллагаагааны зорилго хүрээг өргөтгөсөн.
• 1987 онд Мал аж ахуйн эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн Мал эмнэлгийн салбарыг бие даалган Мал эмнэлгийн хүрээлэн байгуулахад тус сектор “Том, төл малын халдваргүй өвчин судлах” сектор нэртэй болсон.
• 1990 оноос тус сектор “Төлийн физиологи, эмгэг судлалын лаборатори” нэртэйгээр одоог хүртэл үйл ажиллагаагаа явуулж байна.